Ανοιχτή Διαγενεακή Συζήτηση 09.10.25 – Συνοπτική έκθεση

Εισαγωγή

Το Forum ανοίγει τον διάλογο ανάμεσα στις διαφορετικές γενιές, για μια από τις πιο καίριες προκλήσεις της εποχής μας και μία από τις πιο σημαντικές επιπτώσεις των δημογραφικών αλλαγών: το δικαίωμα των ανθρώπων μεγαλύτερης ηλικίας στην εργασία και τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν. 

Η συζήτηση της Ημερίδας πραγματοποιήθηκε με panels καταξιωμένων επιστημόνων, ακαδημαϊκών, εκπροσώπων φορέων και εμπειρογνωμόνων, σε Τρεις Ενότητες, που συντόνισαν έμπειροι δημοσιογράφοι και επικεντρώνεται στην ανάγκη για αποτελεσματική ενσωμάτωση και αξιοποίηση του πληθυσμού μεγαλύτερης ηλικίας (συμπεριλαμβανομένων των συνταξιούχων) στην εργασία και την κοινωνία. Επισημαίνονται οι προκλήσεις των στερεοτύπων, των δημογραφικών αλλαγών και η σημασία της ενεργούς γήρανσης, της δια βίου μάθησης, της διαγενεακής αλληλεγγύης και των στρατηγικών εθνικών πολιτικών.

---

Περιεχόμενα

• Ενότητα Πρώτη – Πώς οι δημογραφικές αλλαγές επηρεάζουν τη ζωή μας
• Ενότητα Δεύτερη – Αλλαγές στο τοπίο στην καθημερινότητα της επαγγελματικής δραστηριότητας
• Ενότητα Τρίτη – Αλλαγές στη νοοτροπία και τις πολιτικές – Πώς σκέφτονται εργαζόμενοι και εργοδότες
• Συμπεράσματα και Βασικές Επισημάνσεις
• Βίντεο Εκδήλωσης
• Ερευνα Ικανοποίησης 3′

---

Ενότητα Πρώτη – Πώς οι δημογραφικές αλλαγές επηρεάζουν τη ζωή μας

Στη συζήτηση συμμετέχουν οι κ.κ.

• Αλεξάνδρα Τραγάκη, Καθηγήτρια Οικονομικής Δημογραφίας στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο
• Πλάτων Τήνιος, Ομότιμος Καθηγητής Στατιστικής και Ασφαλιστικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς
• Φαίη Μακαντάση, Διευθύντρια Ερευνών στον οργανισμό διαΝΕΟσις
• Λίτσα Παναγιωτοπούλου, CEO – E.VI.A Intelligent Performance, Πρόεδρος Επιτροπής Εκπαίδευση – Καινοτομία – Επιχειρηματικότητα και Treasurer στο Ελληνοαμερικανικό Εμπορικό και Επιχειρηματικό Επιμελητήριο.

Συντονίζει ο κ. Γιώργος Αλεξάκης, Δημοσιογράφος, Αρχισυντάκτης Οικονομικού News247.gr
Ακολουθεί μια συνοπτική απόδοση της Πρώτης Ενότητας.

Κύριο Θέμα Πρώτης Ενότητας:

Το δημογραφικό πρόβλημα στην Ελλάδα αποτελεί μια σύνθετη πρόκληση με ευρείες κοινωνικές, οικονομικές και εργασιακές επιπτώσεις, απαιτώντας μια ολοκληρωμένη και πολύπλευρη προσέγγιση μέσω διαγενεακών συνεργασιών και προσαρμοσμένων πολιτικών.

Η χώρα μας αντιμετωπίζει το σημαντικό ζήτημα του δημογραφικού, δηλαδή την ισορροπία ανάμεσα: αφενός, στους πολίτες που ζουν περισσότερα χρόνια λόγω της αύξησης του προσδόκιμου ζωής, και αφετέρου, στη μείωση των γεννήσεων, που συνεπάγεται λιγότερους εργαζομένους ικανούς να στηρίξουν το σύστημα συντάξεων.

Βασικά Σημεία και Ιδέες Πρώτης Ενότητας:

Έλλειψη Ολοκληρωμένων Δράσεων

Παρά τις συζητήσεις, οι δράσεις για την αντιμετώπιση των δημογραφικών επιπτώσεων και τη χάραξη πολιτικών είναι περιορισμένες, με εξαίρεση τις προσπάθειες του Υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής για την υπογεννητικότητα.

Δημογραφικές Τάσεις και Επιπτώσεις

• Συνεχής μείωση του πληθυσμού της Ελλάδας, κυρίως λόγω της μεγάλης διαφοράς γεννήσεων έναντι θανάτων και της μείωσης του εργατικού δυναμικού.
• Ήδη εμφανής και εντεινόμενη έλλειψη εργατικών χεριών σε συγκεκριμένους κλάδους, όπως η αγροτική παραγωγή και ο τουρισμός.
• Η Ελλάδα βρίσκεται στο 1,25 παιδιά ανά οικογένεια, πολύ κάτω από το όριο αναπλήρωσης των 2,1 παιδιών, με κύριες αιτίες την οικονομική ανασφάλεια και την αδυναμία υποστήριξης περισσότερων παιδιών.

Προκλήσεις στην Αντιμετώπιση

• Έλλειψη συνεργειών: Δεν υπάρχουν επαρκείς συνεργασίες μεταξύ δημόσιου, ιδιωτικού τομέα, ΜΚΟ, πανεπιστημίων και άλλων φορέων.
• Αναξιοποίηση ηλικιωμένων: Υπάρχει ένα αναξιοποίητο κοινωνικό δυναμικό ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας, τα οποία τίθενται στο περιθώριο λόγω στερεοτύπων και ηλικιακών διακρίσεων, αντί να αξιοποιούνται ενεργά.
• Ηλικιακός ρατσισμός (ageism): Παρατηρείται ηλικιακός ρατσισμός και διακρίσεις, ιδιαίτερα προς τους μεγαλύτερους σε ηλικία πολίτες που δυσκολεύονται με την τεχνολογία και το λεξιλόγιο των νεότερων γενεών.
• Μεταναστευτικό: Απαιτείται η ενσωμάτωση 750.000 μεταναστών έως το 2050 (περισσότεροι από 15.000 ετησίως).
• Brain Drain: Η εκροή εκπαιδευμένων Ελλήνων κατά την οικονομική κρίση έχει δημιουργήσει τεράστια διαρροή ανθρώπινου κεφαλαίου. Απαιτούνται διαφορετικές πολιτικές και επιχειρηματική δραστηριότητα για την επιστροφή τους.
• Νέοι εκτός απασχόλησης/εκπαίδευσης (NEETs): Η Ελλάδα έχει ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά νέων 15-19 ετών στην Ευρώπη που δεν είναι σε εκπαίδευση, απασχόληση ή κατάρτιση (Not in Education, Employment, or Training). Πρέπει να ενταχθούν στην αγορά εργασίας.

Προτεινόμενες Λύσεις και Μελλοντικές Κατευθύνσεις

• Πολυεπίπεδη προσέγγιση: Απαιτείται μια πολύπλευρη, όχι επιφανειακή, προσέγγιση του δημογραφικού ζητήματος.
• Αξιοποίηση μακροβιότητας: Η αύξηση της μακροβιότητας (π.χ., το 50% των σημερινών 10χρονων αναμένεται να ζήσει πάνω από 105 χρόνια) απαιτεί κοινωνική αποδοχή, οικονομική ανεξαρτησία και μέριμνα για την υγεία.
• Επαναπροσδιορισμός εργασιακού ρόλου: Η παράταση του εργασιακού βίου συνεπάγεται την ανάγκη για επανακατάρτιση, αλλαγή δεξιοτήτων και απασχόληση σε νέους τομείς, κάτι που πρέπει να ενσωματωθεί στην εκπαίδευση από το σχολείο.
• Διαγενεακές συνεργασίες: Χρειάζεται η δημιουργία γεφυρών μεταξύ των γενεών, προώθηση της διαγενεακής συνεργασίας και αλληλεγγύης στην κοινωνία και στην αγορά εργασίας, με αντίστοιχες πολιτικές που να ξεκινούν από την εκπαίδευση.
• Ενεργοί συνταξιούχοι: Οι συνταξιούχοι πρέπει να θεωρούνται ενεργά μέλη που μετεξελίσσονται και συνεισφέρουν στην οικονομία, αντί για αδρανείς.
• Μεταναστευτικό ως παράλληλο ζήτημα: Οι δημογραφικές προβολές για το 2050 δείχνουν ότι η Ελλάδα θα χρειαστεί να ενσωματώσει σημαντικό αριθμό μεταναστών (περίπου 750.000) για να διατηρήσει τον πληθυσμό της, καθιστώντας το μεταναστευτικό κρίσιμο παράλληλο θέμα.

Αλλαγή Νοοτροπίας και Πολιτικών

• Καταπολέμηση Ηλικιακών Διακρίσεων: Χρειάζεται αλλαγή νοοτροπίας από το σχολείο. Οι παππούδες και οι γιαγιάδες πρέπει να θεωρούνται ενεργοί διδάσκοντες, όχι απλά μη απασχολούμενοι.
• Αξιοποίηση Μεγαλύτερων Ηλικιών: Οι συνταξιούχοι 60-70 ετών είναι παραγωγικοί. Πρέπει να συμμετέχουν σε ουσιαστικές δραστηριότητες που ασκούν το μυαλό τους για την πρόληψη της άνοιας.
• Μικτές Ηλικιακές Ομάδες στην Εργασία: Οι εργοδότες πρέπει να αποδεχτούν και να εντάξουν ένα μείγμα εργαζομένων όλων των ηλικιών.
• Προσαρμογή Εκπαίδευσης: Τα πανεπιστήμια πρέπει να αναμορφώσουν τα προγράμματά τους για να υποστηρίξουν την ενεργή επιχειρηματικότητα.
• Χρονικός Ορίζοντας: Όλες αυτές οι αλλαγές πρέπει να υλοποιηθούν μέχρι το 2050, αξιοποιώντας τη μακροβιότητα ως ευκαιρία για την πρόοδο της χώρας.

Διά Βίου Μάθηση και Καριέρα

• Αλλαγή Αντίληψης για την Καριέρα: Δεν υπάρχουν πλέον “ισόβιες” καριέρες. Η εκπαίδευση, εργασία, σύνταξη δεν ακολουθούν πλέον μία γραμμική πορεία.
• Συνεχής Επανακατάρτιση: Η διά βίου μάθηση είναι απαραίτητη για όλους, επιτρέποντας την αλλαγή επαγγέλματος και την επανακατάρτιση σε οποιαδήποτε ηλικία.
• Παραγωγική Ηλικία: Η ηλικία 60-70 θεωρείται παραγωγική και πρέπει να καταπολεμηθεί η ηλικιοφοβία.

---

Ενότητα Δεύτερη – Αλλαγές στο τοπίο στην καθημερινότητα της επαγγελματικής δραστηριότητας

Στη συζήτηση συμμετέχουν οι κ.κ.

• Στέλιος Κυμπουρόπουλος, Ιατρός – Ψυχίατρος και πρώην Ευρωβουλευτής
• Άννα Καραμάνου, πρώην Ευρωβουλευτής, πρώην Πρόεδρος της Επιτροπής Δικαιωμάτων των Γυναικών Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου
• Πάρις Τσάρτας, Ομότιμος Καθηγητής Τουριστικής Ανάπτυξης στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο και πρώην Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αιγαίου
• Δημήτρης Μπούρλος, Δικηγόρος, Ειδικός Εργατικού Δικαίου, τ. Εκδότης Περιοδικού «Νομοθεσία ΙΚΑ»

Συντονίζει ο κ. Γιώργος Μανέττας, Δημοσιογράφος, Αρχισυντάκτης Οικονομικού Ταχυδρόμου
Ακολουθεί μια συνοπτική απόδοση της Δεύτερης Ενότητας.

Κύριο Θέμα Δεύτερης Ενότητας:

Η αντιμετώπιση των δημογραφικών προκλήσεων στην Ελλάδα, η αναγκαιότητα για ριζική αλλαγή νοοτροπίας και πρακτικών για την αξιοποίηση του ανθρώπινου κεφαλαίου, καθώς οι κατευθύνσεις και μέτρα για ενεργοποίηση νέων ομάδων εργαζομένων για την κάλυψη των αναγκών της αγοράς εργασίας. Οι μελέτες επιβεβαιώνουν ότι σε δέκα χρόνια πολλές εταιρείες θα δυσκολεύονται να καλύψουν τις ανάγκες τους σε προσωπικό.

Ένας τρόπος διατήρησης της ανάπτυξής τους θα είναι η επιμήκυνση του εργασιακού βίου, η ένταξη στο εργατικό δυναμικό ομάδων πληθυσμού που σήμερα δεν απασχολούνται, και η αξιοποίηση εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας ή ακόμη και συνταξιούχων με πολύτιμη εργασιακή εμπειρία.

Βασικά Σημεία και Ιδέες Δεύτερης Ενότητας:

Δεξαμενές Ανθρώπινου Κεφαλαίου για την Αγορά Εργασίας

1. Γυναίκες: Η Ελλάδα έχει πολύ χαμηλό ποσοστό απασχόλησης γυναικών στην ΕΕ, συχνά λόγω εσφαλμένης αντίληψης για την παραγωγικότητά τους.
2. Άτομα με Αναπηρία: Δεν απασχολούνται επαρκώς λόγω λανθασμένων αντιλήψεων περί ανικανότητας.
3. Νέοι 15-19 ετών: Όπως αναφέρθηκε, αυτοί που δεν είναι σε εκπαίδευση, απασχόληση ή κατάρτιση.
4. Μετανάστες: Ως σημαντική πηγή εργατικού δυναμικού (όχι πρόσφυγες).
5. Άτομα Μεγαλύτερης Ηλικίας: Έχουν πολύ περισσότερο εργασιακό χρόνο μπροστά τους.

Ενσωμάτωση Ατόμων με Αναπηρία

1. Η αντίληψη της κοινωνίας περί ανικανότητας των ατόμων με αναπηρία και αδυναμίας να αποδώσουν ως εργασιακές μονάδες,  είναι εντελώς λανθασμένη, και ο κ. Κυμπουρόπουλος (ο ίδιος ΑμεΑ) έφερε ως παράδειγμα την προσωπική του πορεία ως γιατρού και Ευρωβουλευτή.
2. Απαιτείται αλλαγή νοοτροπίας, συγκεκριμένες δράσεις και νομοθεσία από την Πολιτεία για την υποβοήθηση της εργασιακής απασχόλησης των ΑμεΑ που μπορούν να καλύψουν αρκετές θέσεις εργασίας αποδοτικά.
3. Η Ελληνική πρακτική και η νομοθεσία χρειάζεται ακόμη προσαρμογές για να μπορέσει εκτός από την υποβοήθηση που χρειάζονται άτομα ΑμεΑ, να τα αξιοποιήσει ως παραγωγικό δυναμικό.
4. Υπάρχουν ήδη αρκετοί ΑμεΑ εργαζόμενοι που πρακτικά αποδεικνύουν πως μπορούν να είναι αντίστοιχα παραγωγικές μονάδες στο επιχειρησιακό περιβάλλον.

Ρόλος των Γυναικών και Ισότητα Φύλων

1. Οι γυναίκες δεν έχουν αξιοποιηθεί επαρκώς στην εργασία, ενώ είναι εξίσου παραγωγικές.
2. Ηλικιωμένοι Ευρωβουλευτές, άνδρες και γυναίκες (ακόμη και 80-85 ετών), είχαν θετική συμβολή στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
3. Παρά τις αλλαγές από την τεχνολογία και την τεχνητή νοημοσύνη, υπάρχει μια θετική πρωτοβουλία της ΕΕ για “Ευρώπη για όλους και για όλες”.
4. Όλες οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνουν υπόψη την ισότητα ηλικιών και φύλων.
5. Η πρόωρη συνταξιοδότηση των γυναικών δημιουργεί πρόβλημα, καθώς αμείβονται λιγότερο στον ιδιωτικό τομέα και πιέζονται να βρουν επιπλέον εργασία για να συμπληρώσουν το εισόδημά τους.

Τουρισμός και Εργασία

1. Σημασία Τουρισμού: Ο τουρισμός είναι κομβικός για την παγκόσμια και ελληνική οικονομία. Το 35-38% των παγκόσμιων ταξιδίων αφορά άτομα άνω των 60 ετών, απαιτώντας διαφορετικές τουριστικές δραστηριότητες.
2. Αλλαγή Ταξιδιωτικών Συνηθειών: Η παραδοσιακή διάκριση σχέση εργασίας και ελεύθερου χρόνου έχει αλλάξει, επιτρέποντας εργασία και ταξίδια ταυτόχρονα. Οι τουρίστες δεν έρχονται πλέον μόνο για καλοκαιρινές διακοπές, αυξάνοντας τη ζήτηση για ειδικά προϊόντα και υπηρεσίες.
3. Εργασιακή Κινητικότητα: Υψηλή στον τουρισμό, με τους εργαζομένους να αλλάζουν συχνά θέσεις ή να γίνονται αυτοαπασχολούμενοι.
4. Έλλειμμα Εργατικού Δυναμικού: Η Ελλάδα έχει έλλειμμα 290.000 θέσεων εργασίας στον τουρισμό (δεύτερη παγκοσμίως), καθιστώντας αναγκαία την απασχόληση συνταξιούχων.
5. Προτάσεις: Δια βίου εκπαίδευση, επιμόρφωση και επανεκπαίδευση (re-skilling, up-skilling) είναι απαραίτητες για την αξιοποίηση της εμπειρίας των μεγαλύτερων σε ηλικία ατόμων. Τα πανεπιστήμια πρέπει να είναι προσβάσιμα και σε μεγαλύτερους ηλικία φοιτητές.

Η Εξέλιξη της Σχέσης Συνταξιοδότησης και Απασχόλησης

1. Ιστορική εξέλιξη: Παλαιότερα, συνταξιοδότηση και απασχόληση ήταν ασύμβατες έννοιες, με τη σύνταξη να αποτελεί αναπλήρωση του εισοδήματος λόγω διακοπής εργασίας. Αυτή η αντίληψη άλλαξε, επιτρέποντας στους συνταξιούχους να εργάζονται υπό προϋποθέσεις.
2. Τι ισχύει: Οι πρόσφατες νομοθετικές ρυθμίσεις μείωσαν τις επιβαρύνσεις για τους εργαζόμενους συνταξιούχους, αν και δεν έχουν φτάσει ακόμα στο ιδανικό επίπεδο.
3. Λανθασμένη Νοοτροπία: Η άποψη ότι οι εργαζόμενοι συνταξιούχοι «κόβουν» θέσεις από τους νέους έχει διαψευσθεί από τη μείωση της ανεργίας, και την διαπιστωμένη έλλειψη εργατικών χεριών.
4. Οφέλη: Ο έμπειρος συνταξιούχος μπορεί να αξιοποιηθεί ως σύμβουλος ή βραχυπρόθεσμος εργαζόμενος, συνεισφέροντας σημαντικά σε επιχειρήσεις. Εκτιμάται ότι οι εργαζόμενοι συνταξιούχοι μπορούν να συνεισφέρουν έως και 3-3,5 τρισεκατομμύρια ευρώ στο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν της Ευρώπης (εκτίμηση Scott).
5. Προτάσεις: Να υπάρξει μηνιαίο πλαφόν στην εισφορά των συνταξιούχων με δυνατότητα επιστροφής του επιπλέον ποσού, καθώς έχουν ήδη καταβάλει εισφορές. Να επιτρέπεται πλέον η εργασία σε συνταξιούχους λόγω αναπηρίας, αναγνωρίζοντας την παραγωγικότητά τους.

---

Ενότητα Τρίτη – Αλλαγές στη νοοτροπία και τις πολιτικές – Πώς σκέφτονται εργαζόμενοι και εργοδότες

Στη συζήτηση συμμετέχουν οι κ.κ.

• Σοφία Κουνενάκη – Εφραίμογλου, Α’ Αντιπρόεδρος ΕΒΕΑ, Εκτελεστική Αντιπρόεδρος του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού και Πρόεδρος Δ.Σ. του Ομίλου Lavipharm A.E.
• Μιλτιάδης Νεκτάριος, Ομότιμος Καθηγητής Ασφαλιστικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς
• Αντιγόνη Λυμπεράκη, Καθηγήτρια Οικονομικών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και Πρώην Βουλευτής
• Κωνσταντίνος Δούκας, Πρόεδρος της ΠΕΤΟΜ ΤΕΕ και πρώην Πρόεδρος της Ένωσης Συνταξιούχων Ταμείου Συντάξεων Μηχανικών & ΕΔΕ -ΤΣΜΕΔΕ

Συντονίζει ο κ. Αλέξανδρος Κόντης, Δημοσιογράφος, Αρχισυντάκτης Εφημερίδας Real News|
Ακολουθεί μια συνοπτική απόδοση της Τρίτης Ενότητας.

Κύριο Θέμα Τρίτης Ενότητας:

Η αντιμετώπιση των δημογραφικών προκλήσεων στην Ελλάδα, η αναγκαιότητα για ριζική αλλαγή νοοτροπίας και πρακτικών για την αξιοποίηση του ανθρώπινου κεφαλαίου, η μεταβαλλόμενη αντίληψη και πρακτική γύρω από τη συνταξιοδότηση και την απασχόληση, καθώς οι κατευθύνσεις και μέτρα για ενεργοποίηση νέων ομάδων εργαζομένων για την κάλυψη των αναγκών της αγοράς εργασίας, τονίζοντας την ανάγκη αξιοποίησης των μεγαλύτερων σε ηλικία εργαζομένων και συνταξιούχων ως πολύτιμου ανθρώπινου κεφαλαίου, και την σημασία της δια βίου μάθησης και επανεκπαίδευσης, εν όψει των σύγχρονων απαιτήσεων της αγοράς.

Κύρια Σημεία και Ιδέες Τρίτης Ενότητας:

Αξιοποίηση του ανθρώπινου κεφαλαίου

1. Παραγωγική Ηλικία: Τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας είναι σε παραγωγική περίοδο και πρέπει να διατηρούνται στον εργασιακό βίο.
2. Εμπόδια και Ανάγκες: Υπάρχουν εμπόδια (ασφαλιστικές/φορολογικές ρυθμίσεις), αλλά και πολλές ανάγκες επιχειρήσεων που μπορούν να καλυφθούν από άτομα μεγαλύτερης ηλικίας.
3. Παραδείγματα: Υπάρχουν θετικές εμπειρίες επιχειρήσεων με εργαζόμενους  μεγαλύτερης ηλικίας, αλλά χρειάζεται αλλαγή της πολιτικής προσλήψεων ανθρώπινου δυναμικού.
4. Οφέλη Διαφορετικότητας: Μελέτη του ΟΟΣΑ δείχνει ότι η ηλικιακή επικουρία στο ανθρώπινο δυναμικό των επιχειρήσεων οδηγεί σε 20% υψηλότερη συνολική παραγωγικότητα.
5. Νομοθεσία: Νέος νόμος για αύξηση της συμμετοχής των γυναικών σε διοικητικά συμβούλια μειώνει διακρίσεις φύλων αλλά και δημιουργεί περισσότερες εργασιακές θέσεις.

Το πρόβλημα της κάλυψης αναγκαίων γνώσεων και δεξιοτήτων

1. Προσαρμογή του εκπαιδευτικού συστήματος: Στόχευση στις σύγχρονες απαιτήσεις γνώσεων και δεξιοτήτων των εργαζομένων που χρειάζονται οι επιχειρήσεις (τεχνολογικές εξελίξεις, νέες επαγγελματικές ειδικότητες, κ.α.)
2. Ανάγκη Επανεκπαίδευσης: Απαιτούνται προγράμματα re-skilling και up-skilling για τη βελτίωση των δυνατοτήτων των εργαζομένων και ένα νέο πλαίσιο επαγγελματικής εκπαίδευσης.
3. Ρόλος Εργοδοτών: Το νομοθετικό πλαίσιο πλέον ζητά και από τους εργοδότες να ασχολούνται με την επανεκπαίδευση των εργαζομένων τους.
4. Απαξίωση Γνώσης: Οι ταχύτατες τεχνολογικές εξελίξεις απαξιώνουν γρήγορα τις γνώσεις που αποκτώνται στα πανεπιστήμια, καθιστώντας αναγκαία την επιστροφή των αποφοίτων σε αυτά για επικαιροποίηση.
5. Πρόβλημα Εκπαίδευσης: Μελέτη του ΟΟΣΑ αναφέρει ότι το 20% των αποφοίτων πανεπιστημίων είναι λειτουργικά αγράμματοι, υποδηλώνοντας προβλήματα είτε στην διαθεσιμότητα εκπαιδευτικών θεματικών είτε στις επιλογές των φοιτητών.
6. Επαγγελματική Εκπαίδευση: Υπάρχουν μεγάλες ελλείψεις στην επαγγελματική εκπαίδευση στην Ελλάδα, η οποία πρέπει να βελτιωθεί παράλληλα με την πανεπιστημιακή.

Στερεότυπα και Προκλήσεις

1. Στερεοτυπικές Αντιλήψεις: Η κοινωνία αντιμετωπίζει τους εργαζόμενους μεγαλύτερης ηλικίας με στερεότυπα, τα οποία επηρεάζουν και τις επιχειρήσεις (π.χ., ότι δεν μαθαίνουν εύκολα, δεν έχουν αντοχή/ενδιαφέρον/φιλοδοξίες).
2. Πρόβλημα Ενεργούς Γήρανσης: Η δημιουργική εμπλοκή ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας σε μισθωτές, επιχειρηματικές ή παροχής υπηρεσιών δραστηριότητες δεν προχωράει αρκετά γρήγορα.
3. Παραγωγικότητα και Δημογραφικές Απώλειες: Έχει αυξηθεί η εργασία ατόμων άνω των 50, τα οποία έχουν μεγαλύτερη παραγωγικότητα και εισοδήματα. Ωστόσο, αυτό αντισταθμίζει μόνο το ένα τέταρτο των απωλειών από τις δημογραφικές εξελίξεις.
4. Ανάγκη Αλλαγής: Οι άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας και οι συνταξιούχοι δεν πρέπει να θεωρούνται άτομα για απόσυρση.

Πλεονεκτήματα και Προτάσεις Ενώσεων Συνταξιούχων (ΤΕΕ)

1. Προνομιούχος Πληθυσμός: Οι συνταξιούχοι/άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας αποτελούν το ένα τέταρτο του πληθυσμού της Ελλάδας, ποσοστό που θα αυξηθεί στα επόμενα χρόνια.
2. Δύο Ανεπανάληπτα Πλεονεκτήματα:
   1. Βιωματική Εμπειρία: Μηχανικοί, για παράδειγμα, δουλεύουν 40-60 χρόνια, συσσωρεύοντας τεράστια εμπειρία.
   1. Εστίαση στο “Τώρα”: Οι μεγαλύτερης ηλικίας άνθρωποι ζουν στο παρόν, κάτι που είναι δύσκολο για τους νέους.
3. Παραγωγικές Ηλικίες: Οι ηλικίες 70-80 και 60-70 θεωρούνται ιδιαίτερα παραγωγικές.
4. Προβλήματα Συνταξιούχων Μηχανικών: Έχουν υποστεί σοβαρές περικοπές στις συντάξεις από τα μνημόνια, γεγονός που ενισχύει την ανάγκη συνέχισης της εργασίας.
5. Υποστήριξη Υγείας: Τα Σωματεία Ομότιμων Συνταξιούχων του ΤΕΕ Εχουν συμφωνήσει και παρέχουν ασφάλιση νοσοκομειακής περίθαλψης για άτομα μεγαλύτερης ηλικίας με χαμηλό ασφάλιστρο.
6. Οικονομικό Όφελος Επανεκπαίδευσης: Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, κάθε ευρώ που δαπανάται για εκπαίδευση ατόμων άνω των 55 ετών αποδίδει 1,6 ευρώ σε παραγωγικότητα εντός τριετίας. Η επανεκπαίδευση είναι αποδοτική επένδυση, όχι επιπλέον κόστος, καθώς η αντικατάσταση έμπειρου προσωπικού είναι πολύ ακριβότερη.

Κοινωνικός Διάλογος και Συνταξιοδοτικό

1. Ανολοκλήρωτος Κοινωνικός Διάλογος: Ο διάλογος για την ομογενοποίηση του πληθυσμού σε θέματα εργασίας και ασφάλισης δεν έχει ολοκληρωθεί σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες (π.χ., Ελλάδα, Ιταλία, Γαλλία).
2. Ανάγκη Μεσομακροπρόθεσμης Αντιμετώπισης: Το πρόβλημα της έλλειψης εργατικών χεριών σε συνδυασμό με την αξιοποίηση των μεγαλύτερων ηλικιών απαιτεί μια τέτοια προσέγγιση.
3. Αύξηση Ορίων Συνταξιοδότησης: Υπάρχει σοβαρή συζήτηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο για την αύξηση των ορίων συνταξιοδότησης, με αυξήσεις να αναμένονται το 2030 και μεταγενέστερα έτη.

Προτάσεις για την Αντιμετώπιση Δημογραφικών Προκλήσεων

1. Ιστορικό Παράδειγμα: Αναφορά στην παραχώρηση γης μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, στους επαναπατρισθέντες, που συνέβαλε στην αύξηση του πληθυσμού και σε εργαζόμενους με εμπειρίες και παραγωγική ικανότητα.
2. Πρόταση για Ακίνητα και Διασπορά: Στην Ελλάδα υπάρχουν εγκαταλελειμμένα χωριά και ακίνητα με άγνωστη ιδιοκτησία. Αυτά θα μπορούσαν να παραχωρηθούν σε Έλληνες της Διασποράς ή σε όσους ενδιαφέρονται να επιστρέψουν, με στόχο την αναστροφή του brain drain σε brain gain.
3. Στοχευμένες Νεοκοινοτικές (ΕΕ) αναπτυξιακές πρωτοβουλίες: Για την αντιμετώπιση της μείωσης του πληθυσμού και την ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας παράλληλα με την ευρύτερη διαγενεακή αξιοποίηση για την αντιμετώπιση της ερημοποίησης της περιφέρειας και της υπαίθρου, λόγω ελλείψεων υποστηρικτικών υπηρεσιών (εκπαίδευσης, εργασιακής απασχόλησης, υγείας και περίθαλψης, κλπ.).

---

Συμπεράσματα και Βασικές Επισημάνσεις

• Νέα Κατάσταση: Το Δημογραφικό και η Μακροβιότητα πρέπει να ενταχθούν στην αναπτυξιακή στρατηγική της χώρας, μαζί με περιθωριοποιημένες ομάδες (ΑμεΑ, γυναίκες, κ.ά.), και να ενεργοποιηθεί πρόγραμμα δράσεων και επιλεγμένων ενεργειών, για να αντιμετωπισθούν οι προκλήσεις που δημιουργούν.
• Διαμόρφωση νέας διαγενεακής νοοτροπίας: Η αλλαγή νοοτροπίας, για την απάλειψη του ρατσισμού, των ηλικιακών διακρίσεων, της ανισότητας των φύλων, κλπ. πρέπει να αρχίζει με διαφορετική καλλιέργεια και κατάλληλη εκπαίδευση, τόσο μέσα στην οικογένεια όσο και από τα πρώτα σχολικά χρόνια.
• Δημογραφικές Αντιθέσεις: Ο μειούμενος πληθυσμός των Ευρωπαϊκών χωρών  και η ένταση αντιμετώπισης των ελλείψεων εργατικών χεριών, θα υποστηρίξει τις τάσεις να αντικαταστήσουν τους συρρικνούμενους πληθυσμούς, πρόσφυγες και μετανάστες από τους αυξανόμενους πληθυσμούς της Αφρικής, της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής, και μάλιστα από τις νεότερες ηλικίες που έχουν οι πληθυσμοί αυτοί.
• Δια Βίου Μάθηση: Απαραίτητη για όλες τις ηλικίες και πρέπει να είναι συνεχής, να αντιμετωπίζει τις διαρκώς προσαρμοσμένες ανάγκες της οικονομικής δραστηριότητας και να απευθύνεται σε όλες τις ηλικίες, καθώς και τις περιθωριοποιημένες ομάδες πληθυσμού.
• Διαγενεακή Αλληλεγγύη και Συνεργασία: Κρίσιμη για την αποφυγή ανταγωνιστικών αντιλήψεων στην απασχόληση μεταξύ των ηλικιών και την κάλυψη των θέσεων εργασίας.
• Αντιμετώπιση Δημογραφικής Συρρίκνωσης: Μεσομακροπρόθεσμη στρατηγική με στόχευση την αντιμετώπιση της δημογραφικής συρρίκνωσης σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, απαιτώντας ενέργειες από την αυτοδιοίκηση και την εθνική διοίκηση.

---

Παρακολουθήστε όλη την ανοιχτή συζήτηση στα βίντεο

---

Έρευνα Ικανοποίησης 3′

Αν συμμετείχατε στην Ανοιχτή Διαγενεακή Συζήτηση της 09/10/25, λάβετε μέρος στην Έρευνα Ικανοποίησης 3′ λεπτών. Καταθέτοντας την εμπειρία και τις εντυπώσεις σας, μας βοηθάτε να βελτιώσουμε τον σχεδιασμό και το περιεχόμενο μελλοντικών δράσεων. Στο τέλος της έρευνας, υπάρχουν 4 προαιρετικές ερωτήσεις για προτάσεις πολιτικής για το δημογραφικό, που θα σας δώσει την ευκαιρία να μετατρέψετε τη συμμετοχή σας σε πρόταση. Η έρευνα είναι το “ευχαριστώ” μας στους χορηγούς και δεν θα σας πάρει περισσότερο από 3 λεπτά!

---

Credits

Η Ανοιχτή Διαγενεακή Συζήτηση της 9ης Οκτωβρίου 2025, με τίτλο «Από τη Σιωπή στη Συνηγορία για μια Κοινωνία Όλων των Ηλικιών!», πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του Έργου “CIF – Η Ισοκρατική Δημοκρατία σε Δράση”. Το Έργο υλοποιείται στην Ελλάδα από την φιλεκπαιδευτική εταιρεία ONRA A.E. και στην Κύπρο από τον κοινωφελή, μη κερδοσκοπικό, μη κυβερνητικό οργανισμό «Παρατηρητήριο Τρίτης Ηλικίας Κύπρου», με χρηματοδότηση από το Civic Innovation Fund (CIF), το ευρωπαϊκό συγκεντρωτικό ταμείο του THE CIVICS Innovation Hub. Το CIF υποστηρίζεται από τον οργανισμό Porticus.

Οι συντελεστές του έργου
«CIF – Η Ισοκρατική δημοκρατία σε δράση»